Ne ka kanw

Bamanankan, a bɛ fɔ a ma tuma dɔw la ko bamankan walima bamanankan, ye kan ye min bɛ Mandingo kulu dɔ la min bɛ Mandae bolofara la Nizeriya-Kongokanw na. Kanhakɛ damadɔ b’a la i n’a fɔ somono, segou walima san, wa a fɔbagaw hakɛ bɛ jate miliyɔn 40 ɲɔgɔn na. Fasokan jɔyɔrɔ b’a la Mali la, a bɛ fɔ kosɛbɛ i n’a fɔ kanko ani jagokan Tlebi Afrika.

Dioula, tuma dɔw la a bɛ sɛbɛn Jula walima Dyula, ye Mandinkakan ye min bɛ fɔ walima min faamuyalen bɛ mɔgɔ miliyɔn 20 ɲɔgɔn fɛ Mali, Côte d’Ivoire ani Burkina Faso. Dugukan min ka ca ni dugubaw ye, n’o ye Dioula ye, o bɔra kumalasebagaw ka ɲɔgɔnye fɛ ka bɔ Côte d’Ivoire woroduguyanfan terroirs ani Mali, Gine ani Burkina Faso kɛrɛfɛ jamanaw na.

Malinke kan, a bɛ fɔ fana ko Mandinka walima Manding, ye Tlebi Afiriki tonakan ye min bɛ fɔ siya kelen fɛ min tɔgɔ ye kelen ye, Malinke walima Mandinka. O kan in bɔyɔrɔ n’a fɔbagaw bɛ segin ka taa Afiriki tilebinyanfan tariku kɔnɔ kosɛbɛ.
Malinke kan ju bɔra Manding Mansamara la, tariku masaya min tun bɛ Tlebi Afiriki kɔnɔ min sigira sen kan san kɛmɛda 13nan na. O masaya in tun bɛ bi Mali yɔrɔ dɔw la, Gine, Gine-Bissau, Senegal ani a lamini yɔrɔ wɛrɛw. Malinke kan yiriwara ka kɛ kan nafama ye nin mara in kɔnɔ ani jagokɛlaw ni taamakɛlaw tun bɛ baara kɛ ni a ye Sahara kɔkan jago siraw kan.

Afiriki Tlebi fɛ, a ka c’a la, faransikan ye kan filanan ye min bɛ fɔ marabolo kanw kɛrɛfɛ. O bɛ Nà ni Afiriki Tlebikan fɔcogo kɛrɛnkɛrɛnnen ye ani marabolow ka fɔcogo ni daɲɛw caman ɲɔgɔnna ye. Tlebi Afiriki cogoya ka teli ka kɛ cogo la min tɛ kɛ cogoya la, wa a bɛ nɔ caman bila a la ka bɔ kanw na. Ka fara o kan, "Français populaire" bɛ fɔ kosɛbɛ Afiriki tilebinyanfan fɛ, wa a bɛ fɔ funankɛninw fɛ ani sigida labɛnbaliw la. O bɛ Nà ni danfara wɛrɛw ye kanko la, i n’a fɔ sɔgɔsɔgɔninjɛ ni kumasenw baara.

Marabolo kan suguya caman bɛ fɔ tuma caman na Afiriki Tlebi fɛ, o bɛ na ni nɔ bilali ye kanhakɛ ni fɔcogo la. O kɔlɔlɔ ye sinsinni ni kumasenw sigicogo ye min ɲɔgɔn tɛ, marabolo. Ka fara o kan, daɲɛw bɛ se ka ɲɔgɔn ta Afiriki tilebinyanfan fɛ ni daɲɛ kuraw ni fɔcogo kura bɔra kɛnɛ kan k’a sababu kɛ laadalakow ni sigidamɔgɔw ka ɲɛtaa ye. Misali la, Afiriki tilebinyanfan Angilɛkan fɔbagaw ka teli ka baara kɛ ni kumakan ye min bɛ kɛ cogo la min bɛ kɛ cogo la min bɛ kɛ cogo la ani min bɛ kɛ ni bonya ye. A laban na, laadalakow ni sigidako nɔfɛkow fana bɛ se ka ye bonya cogoyaw ni kɛwalew baara la, o min bɛ na ni marabolo kɛrɛnkɛrɛnnenw caman ɲɔgɔnna ye.